Böyük Britaniyanın “The Sunday Times” qəzeti Fransanın amansız müstəmləkəçilik tarixinin ölkənin Yeni Kaledoniya siyasətinə təsirinə diqqət çəkərək bunun dövlət başçısı Emmanuel Makronun prezidentliyi dövründə ən ciddi böhrana çevrildiyindən bildirib.
Liderxeber.az xəbər verir ki, bu barədə müəllif Metyu Kempbellin “Yeni Kaledoniya iğtişaşlarının arxasındakı qəddar Fransız müstəmləkə tarixi” başlıqlı məqaləsində işıqlandırılıb. Məqalə futbol üzrə Fransa milli komandasının müdafiəçisi Kristian Karambönün hekayəti ilə başlayır. Oyunöncəsi “Marselyeza”nı oxumaqdan imtina edilməsi ilə tanınan idmançı bunu Fransanın vətəni Yeni Kaledoniyada “müstəmləkəçi sui-istifadəsi” ilə əlaqələndirib. “1931-ci ildə Fransa öz imperiyasının müxtəlif guşələrini nümayiş etdirmək üçün bir sərgi təşkil edib. Orada Sakit okeandakı Yeni Kaledoniyadan olan 100 kanak sərgilənib. Onların paltarını çıxarıblar və Parisdə Bulon meşəsindəki zooparkda təhlükəli adamyeyənlər kimi nümayiş etdiriliblər, orada onlar çiy ət yeməyə və “vəhşisayaq” rəqslər etməyə məcbur ediliblər. Onlardan biri futbolçunun ulu babası Villi Karambö olub”, – yazıda qeyd olunub. Kempbellin fikrincə, “Fransanın qəddar müstəmləkəçilik tarixi onun bugünkü siyasətinə güclü təsir göstərir”. Onun sözlərinə görə, yeddi nəfərin ölümünə səbəb olan Yeni Kaledoniyadakı iğtişaşlar “Makronun prezidentliyinin ən pis böhranlarından birinə çevrilib”. Məqalə müəllifi Parisin günahı başqalarında axtardığına da işarə edib. “Fransa yadları 140 adalıq ərazidə yerləşən 270 000 nəfəri qızışdırmaq üçün köhnə müstəmləkə küskünlüyü kartları ilə oynamaqda ittiham edib: sosial şəbəkədə “EndFrenchColonialism” həştəqi ilə yazılan postlar Fransanın Ermənistana dəstəyindən narazı olan Rusiyanın müttəfiqi Azərbaycana aid edilib”, – o vurğulayıb. Yazıda Makronun adaya əziyyətli səfərindən də söz açılıb:
“Makron Fransadan 11 000 mil məsafədə yerləşən Cənubi Sakit okean arxipelaqına 24 saatlıq uçuş edib və beləliklə, Fransadan mümkün ola biləcək ən uzaq məsafəyə getmiş olub. O, barrikadalardan yayınmaq üçün hava limanından birbaşa Numeadakı polis qərargahına helikopterlə uçmalı olub”. Kempbell fransalı diplomatik mənbəyə istinad edərək sözügedən dənizaşırı ərazinin Paris üçün xüsusi önəm daşıdığına diqqət çəkib: “O qeyd edib ki, Yeni Kaledoniyada hibrid avtomobillərdə akkumulyatorların, həmçinin sikkələrin, zirehlərin və turbin qanadlarının hazırlanmasında istifadə olunan nikelin dünya ehtiyatlarının dörddə biri var”. Bildirilib ki, Fransa lideri məmləkətinə qayıtmazdan öncə Parisə loyal və müstəqil tərəfdarları ilə görüşdə sonradan adaya gələn fransalılara səsvermə hüququ qazandıran islahatın ertələnməsinə razılaşıb. Qeyd olunub ki, məhz bu dəyişikliyin gündəmə gəlməsi Yeni Kaledoniyada çaxnaşmaya yol açmışdı.
“Əhalinin 40 faizini təşkil edən və Fransa, habelə Avropa seçkilərində səsvermə hüququna malik olan yerli kanaklar gəlmələrə səsvermə hüququnun verilməsinin ərazinin ilkin sakinlərinin seçki səlahiyyətlərini azaldacağından və onların müstəqillik əldə etmək səylərinin çətinləşdirəcəyindən çəkinirdilər”, – qəzetin köşə yazarı yazıb. Münaqişəyə tarixi aspektdən yanaşan Kempbell qarşıdurmanın köklərinin tarixin dərinliklərinə gedib çıxdığını vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, 19-cu əsrin əvvəllərində bu ərazi ancaq balinaçı və quldarları cəlb edib, yerli kanaklar isə qaçırılır və ya əsir götürülürdü: “1849-cu ildə Amerika gəmisi səhvən Yeni Kaledoniya adasına lövbər saldıqda onlarla insandan ibarət ekipaj öldürülüb və yeyilib”. “Fransalılar adaya 1853-cü ildə, III Napoleon ərazini imperiyanın bir hissəsi elan etdikdən sonra yiyələniblər, daha sonra onu cəzaçəkmə koloniyasına çeviriblər. On minlərlə məhbus nikel mədənlərində və plantasiyalarında işləməyə məcbur edilib. Kanakalar isə rezervasiyalara köçürülüb. Ardınca bir sıra üsyanlar baş qaldırıb. Onlardan birinin rəhbəri, böyük sərkərdə Atainin başı 1878-ci ildə kəsilir və başı müxtəlif muzeylərdə nümayiş etdirilmək üçün “qənimət” kimi Fransaya aparılır”, – məqalə müəllifi nəql edib. O, kəllənin ancaq 2014-cü ildə Numeaya qaytarılaraq dəfn edildiyini bildirib. “1984-cü ildə “Sakit okeanın Çe Gevarası” Eloy Maçoro polis snayperi tərəfindən güllələnərək öldürülüb. “İnqilabçını öldürə bilərsiniz, amma onun ideyalarını öldürə bilməzsiniz” – bu sözlər insanların hər il onu yad etmək üçün toplaşdığı başdaşının üzərinə həkk olunub. Dörd il sonra kanak yaraqlıları mərcan mağarasında dörd jandarmanı öldürüb və 27 nəfəri girov saxlayıb. Fransa ordusu xilasetmə cəhdi zamanı 19 nəfəri öldürüb”, – köşə yazarı qeyd edib. Bildirilib ki, Parislə Numea arasındakı qarşıdurmaya son qoyan razılaşma 1998-ci ildə əldə olunub. Razılaşmada 20 illik planda ictimai müzakirə əsasında adanın taleyi həll olunmalı olsa da, 2018-ci ildə seçicilərin 56 faizi “yox” səsi verərək müstəqilliyi rədd ediblər. İki il sonra nəticə daha kiçik fərqlə olub. 2021-ci ildə üçüncü referendum müstəqillik tərəfdarları tərəfindən pandemiyadan ölümlərinə yas tutduqları səbəbi ilə boykot edilsə də, səsvermə baş tutub və Fransa tərəfdarlarının 97 faizlik qələbəsi ilə yekunlaşıb.
“Bu gün ərazi Fransadan ayrılmaq ümidi ilə təkrar səsvermə tələb edən kanaklarla Fransanın tərkibində qalmaq istəyən ağ köçkünlər, kaldoşlar (fransızdilli avropaəsilli əhali) arasında həmişəkindən daha dərindən bölünüb”, – Kempbell yazıb. Yazar məqalənin əvvəlində bəhs olunan futbolçunun əcdadının aqibətinə də toxunub: “O, zooparkın digər “eksponatları” ilə birlikdə timsah kolleksiyası müqabilində 1931-ci ildə zooloji bağda oxşar sərgi üçün Almaniyaya göndərilib. Sonda kanakalara vətənlərinə qayıtmasına icazə verilib. Lifu adasında anadan olan Karambö “Real Madrid” və “Midlsbro”da çıxış etdiyi Avropada şöhrət qazanmadan əvvəl küçələrdə ayaqyalın futbol oynayaraq böyüyüb”. Məqaləyə futbolçunun sitatı ilə yekun vurulub: “Mənim ailəm də bir çox kanak ailələri kimi dəhşətli hadisələr yaşayıb. Mən Fransanın dövlət himnini oxuya bilmirəm, çünki xalqımın tarixini bilirəm”.
